Fizan.net

Sarıkamış Harekatı'nda soğuktan ve açlıktan ölmelerin başlıca iki nedeni var:

1- Taarruza katılan birliklerin hatırı sayılır bir kısmı, özellikle Arabistan'dan geri çekilen ve Güneydoğu Anadolu'ya sevk edilenlerdir. Bu askerler, sıcak iklime alışık olup teçhizatları yönünden de kış şartlarına hazırlıksızdır.

2- Harekat başlayacağı zaman, Üçüncü Ordu'nun mevcudu 190 bin insan ve 60 bin hayvan idi. Bu mevcudun altı aylık iaşesi için takriben 88 milyon kilogram buğday, çavdar ve arpaya ihtiyaç varken, ordu ambarında yalnız 1 milyon 250 bin kilogram erzak ve zahire mevcuttur. [Kaymakam Şerif Bey'in Sarıkamış Anıları, sayfa 56]

Yine, 5. Kolordu'ya bağlı 31. ve 32. fırkalar, feci bir yanlışlık eseri olarak, havanın da sisli olması yüzünden, birbirlerine ateş etmişler ve 2 bin asker zaiyat vermişlerdir. [Buna benzer bir yanlışlığın Kıbrıs Barış Harekatı'nda da yaşandığını hatırlatmakta fayda var.]

Ayrıca, 3. Ordu'ya en büyük darbeyi Rusların değil, tifüs, çiçek, humma, dizanteri, kolera, sıtma gibi salgın hastalıkların vurduğu, birçok tarihçinin ortak görüşüdür. Sözgelimi, Mart 1915'te 3. Ordu'nun % 45'i hastalanmış, % 11'e yakın kısmı da hastalıktan vefat etmiştir. (Kaynak: Tarihin Sarıkamış Duruşması, Dr. Ramazan Balcı, sayfa 103)

Sarıkamış Harekatı'na katılan askerlerin, "bizi Ruslar değil, bitler yendi" sözü, hiçbir zaman yabana atılmamalıdır.