Fizan.net

Sarıkamış Harekatı'ndan sonra Ruslar da en az Türkler kadar yıpranmıştı. O güne kadar Türkleri pek ciddiye almayan Ruslar, o günden sonra Türkleri ciddiye almış ve Doğu cephesinde bir buçuk milyon asker kullanmıştır.

Sarıkamış Harekatı'ndan sonra, Ruslar da en az Türkler kadar yıpranmıştı. O güne kadar Türkleri pek ciddiye almayan Rusların, o günden sonra Türkleri ciddiye alması, bilinen bir gerçektir. Türklerin en zor şartlarda bile böylesi bir harekata girişmesi, Rusları şaşkına çevirmiştir. Ve Ruslar, bir yıl boyunca, kendi ordusunu cepheye sürmek yerine, Ermeni çetelerini kullanmıştır. Ermeni çeteleri de geniş ölçekli bir katliam harekatına girişirler

(21 Mart 1918'de Erzincan ile Erzurum arasındaki bölgede aralarında çocukların da bulunduğu çok sayıda Müslüman Türk ölü bulundu. Ne var ki, Üçüncü Ordu henüz ana yollardan çıkıp köylere ulaşmamıştı ve buralarda daha büyük sayılarda ölü bulunması bekleniyordu.

1 Nisan 1918'de Erzurum'da 2127 Müslüman Türk erkek cesedi bulunmuştu. Olay tarihinde orada sadece Ermeniler bulunuyordu.

1 Mayıs 1918'de Trabzon ile Erzincan arasındaki köylerde, Müslümanların sadece katledilmediği, öldürüldükten sonra parçalandıkları kaydediliyordu." Genelkurmay Başkanlığı Arşivi'nden...)

Denilebilir ki, Sarıkamış Harekatı, Ermenilerin de kaderine tesir etmiştir. Harekat Türk ordusunun zaferiyle sonuçlansaydı, muhtemelen, Ermeniler katliam yapma fırsatı bulamayacak ve ileride karşılaştıkları olumsuzluklarla karşılaşmayıp yerlerinde kalacaklardı.

Bu konuda daha geniş bilgi edinmek isteyenler, Talat Paşa'nın anılarından yararlanabilirler.